५ पुष २०७४, बुधबार ०६:२७ बुधवार साप्ताहिक, नयाँबानेश्वर, काठमाण्डौं

३० हजार मतान्तरको दम्भले हरायो वामदेवलाई

सनत सापकोटा

देशव्यापी रूपमा वामपन्थीहरूको लहर चलिरहेका बेला वामपन्थी गठबन्धनका सूत्रधार मानिएका नेकपा (एमाले) का उपाध्यक्ष वामदेव गौतमले चुनावमा पराजयको नराम्रो स्वाद चाख्नुप¥यो । कुनै पनि साँचो वामपन्थीका लागि यो पक्कै खुसीको कुरा हुन सक्दैन । अझ वामदेवका मतदाता रहेका बर्दियाली एमाले कार्यकर्ताहरूका लागि त यो पीडादायक अवस्था नै हो ।
चुनावी परिणामपछि पराजयबारे पत्रपत्रिका र सामाजिक सञ्जालहरूमा विभिन्न कोणबाट चर्चा–परिचर्चा सुरु भएको छ । घातअन्तर्घातका कुराहरू आएका छन् । एकपक्षीय ढंगले विभिन्न स्थानीय वा केन्द्रीय नेताहरूलाई यसमा दोषारोपण गर्ने काम हुँदै आएको छ । यसमा केही सत्यता हुन सक्ला तर चुनावी परिणामका प्रमुख कारण यी मात्र अवश्य होइनन् । यदि हुने नै हो भने सबै कोणबाट यसको छानबिन, बहस र समीक्षा हुनु जरुरी छ ।
बर्दियाको चुनावमा यस्तो परिणाम आउला भन्ने अनुमान स्वयं चुनाव जितेका कांग्रेसका सञ्जय गौतमलाई पनि सायद थिएन होला । एक्लो एमालेको बाहुल्य रहेको बर्दिया–१ मा चुनावी तालमेलपछि वामपन्थीहरूको दुई तिहाइ मतको अपेक्षा हुनु स्वाभाविक थियो । तर दुर्भाग्य ! बर्दिया–१ मा भयो उल्टो । प्रतिनिधिसभाका दुई र प्रदेशसभाका चार निर्वाचन क्षेत्र रहेको बर्दियामा सबै क्षेत्रमा वामपन्थीले झन्डा गाड्न सफल भए पनि वामदेव भने पराजयको सिकार हुनुप¥यो ।
यो हारलाई सामान्य अर्थमा लिनु महाभूल हुनेछ । अरूलाई दोषारोपण गर्नुभन्दा यो हारको प्रमुख जिम्मेवारी स्वयं वामदेवले नै लिनुपर्छ । वामदेवलाई हराउने हिम्मत स्वयं वामदेवबाहेक अरूमा थिएन । उहाँबाट भएका एकपछि अर्को कमजोरीको एकमुष्ट परिणाम हो यो । यसो भन्दा वामदेव गौतम रिसाउनुपर्ने वा पूर्वाग्रह पाल्नुपर्ने जरुरी छैन । उहाँ यदि साँच्चिकै जनताको नेता हो भने उहाँले आफूमाथि भएका आलोचनाहरूलाई सुन्न र आवश्यक भए सच्चिन हिम्मत गर्नुपर्छ । दास मनोवृत्तिभन्दा सही अर्थका आलोचकहरू नै व्यक्तिको सफलताका कारक हुन्छन् ।
चुनावी सन्दर्भमा गौतमले पहिलो गल्ती गर्नुभएको थियो, बर्दियाका लोकप्रिय स्थानीय नेता खड्गबहादुर खड्कालाई प्रदेशमा टिकट नदिलाएर । उहाँले चाहेको भए खड्काले टिकट पाउँथे र यो अवस्था आउने नै थिएन । बर्दियालीको चाहनविपरीत २०७० सालमा निर्मल सुवेदीलाई समानुपातिकमा सभासद् बनाउन गोकर्ण रिसोर्टमा गौतमले लिएको अडान सायद एमाले नेता–कार्यकर्ताले भुलेका छैनन् । निर्मल बर्दियामा त्यस्ता अलोकप्रिय व्यक्ति हुन्, जसलाई वडामा उठाए पनि उनको हार निश्चित छ । तर, बर्दिया साबिक क्षेत्र नम्बर १ का अधिकांश जनता कार्यकर्ताले सिफारिस गर्दागर्दै पनि खड्कालाई प्रदेशमा टिकट दिइएन, बरु चुनावै लड्न नचाहेका कविराम थारूलाई जबर्जस्ती टिकट भिडाइयो । उनकै चाहनाअनुसार उनी समानुपातिकको लिस्टमा समावेश गरिएका थिए । तर, उनलाई प्रत्यक्षमा ल्याइयो । यसमा क–कसको के–के स्वार्थ थियो समयले बताउला ।
सुरुमा खड्काले बाँसगढी नगरपालिकाको मेयरमा इच्छा देखाएका थिए । तर, बर्दिया पार्टी सचिव सालिकराम अधिकारीले मेयरमा दाबी नछाडेपछि खड्कालाई प्रदेश टिकटको आश्वासन दिएर स्वयं गौतमले नै थुमथुम्याउनुभएको थियो । चतुर सालिकरामले आगामी चुनावमा प्रतिनिधिसभाका लागि आफूले टिकट नपाउने सम्भावना देखेपछि अनिश्चित भविष्य कुर्नुभन्दा अगाडिको भाग छोड्न चाहेनन् र मेयरमा आफ्नै दाबी प्रस्तुत गरे । उनले टिकट पनि पाए । उनलाई जिताउन खड्का पनि कम्मर कसेर लागे र सालिकरामले जिते पनि । तर, जब प्रदेशको कुरा आयो, सालिकराम नै खड्कालाई टिकट नदिलाउने अभियानमा कम्मर कसेर लागे । फलतः खड्काले टिकट त पाएनन् नै वामदेव कमरेडले उनलाई बोलाएर सम्झाउने बुझाउने र झूटै सही आश्वासन दिन पनि आवश्यक ठान्नुभएन । यसमा निरन्तर आफ्नो असन्तुष्टि व्यक्त गर्दै प्रदेशमा बागी उम्मेदवारी दिएका खड्कालाई वामदेव कमरेडले यसरी बेवास्ता गर्नुभयो कि भेट्नसम्म अस्वीकार गर्नुभयो ।
स्थानीय चुनावको आँकडाअनुसार क्षेत्र नम्बर १ मा माओवादी र एमालेको मत मिलाउँदा कांग्रेसभन्दा करिब ३० हजारको मतान्तर थियो । यो मतान्तरले वामदेव कमरेडलाई यसरी ढुक्क बनायो कि दुईचार कार्यकर्ता असन्तुष्ट भएर आफूलाई केही फरक नपर्ने सायद उहाँको विश्लेषण भयो । जनतामा मत माग्न जानु र मिहिन ढंगले प्रचारप्रसारमा लाग्नुको आवश्यकता पनि उहाँको प्रचार टिम र स्वयं वामदेवले महसुस गरेनन् ।
चुनावमा वामदेव कमरेडसँग त्यस्ता व्यक्तिहरूको झुन्ड रह्यो, जो बर्दियाली जनताबीच अत्यन्तै अलोकप्रिय छन् । उनीहरूले वामदेव कमरेडलाई यसरी घेरे कि त्यो घेराबाट मुक्त भएर वामदेवले वास्तविकताको अवलोकन नै गर्न पाउनुभएन । गाडी चढेर धुलो उडाउँदै जनताको घरआँगन प्रदूषित पार्ने तर जनताको दैलोभित्र पसेर एक भोट पनि नमाग्ने प्रचार शैलीलाई जनताले मन पराएनन् । वामदेव कमरेडलाई सायद यी कुराको हेक्का नै भएन । वामदेवका नजिक भएका कार्यकर्ताले उहाँलाई सधैं ३० हजार मतान्तरको दम्भ फ्याँकिरहे र वामदेव कमरेड यसैमा मक्ख हुनुभयो ।
समाजमै छवि धुमिलिएका हरि पराजुली, डीबी कार्कीजस्ता व्यक्तिहरू चुनावभरि वामदेवको साथबाट छुटेनन् । कमसे कम चुनावको बेला वामदेव कमरेडसँग चुनावी क्षेत्रका जनता र कार्यकर्ता हुनुपथ्र्यो तर एमालेका वास्तविक र सच्चा कार्यकर्ता किनारामा बसेर हेरिरहे, वामदेव कमरेडलाई भने लोभीपापीहरूले घेरिरहे । चुनावमा एमालेका असन्तुष्ट दुईचार कार्यकर्ताले वामदेव कमरेडलाई भोट हाले कि हालेनन् त्यो गौण कुरा हो तर एमालेप्रति शुभेच्छा राख्ने आमजनता र मतदाताले भोट हाले कि हालेनन् भन्ने प्रश्न प्रमुख हो । किनकि, उनीहरूसम्म भोट माग्न जाने कष्ट नै वामदेव कमरेडका चुनाव प्रचार टोलीका सदस्यहरूले गरेनन् । आफ्नै पक्षका एकपछि अर्को गर्दै मत कांग्रेसले तान्दा पनि वामदेव कमरेडका प्रचार सदस्य सालिकराम अधिकारीले देखेको नदेख्यै गरे । यसबाट पनि अधिकारी स्वयं वामदेव कमरेडलाई हराउने अभियानमा त थिएनन् भन्ने आशंकालाई बल पुगेको छ । अहिले सालिकरामप्रतिको यो आशंका पनि बर्दियामा व्याप्त छ ।
अर्कोतिर बलराम बाँस्कोटा, केशवलाल श्रेष्ठ, शारदा सुवेदी, हरि पराजुली, डीबी कार्कीलगायत जोसँग वामदेव कमरेडका लागि एक मतको अधिकार थिएन, उनीहरू नै अधिकार जमाएर वामदेव कमरेडको कोटरीमा राइँदाइँ गरिरहे । उनीहरूलाई ‘यतिबेला मलाईं तपाईंहरूको भन्दा बढी बर्दिया जनता र कार्यकर्ताको आवश्यकता छ कमरेडहरू’ भनेर समेत वामदेवले भन्न सक्नुभएन । उनीहरूको घेराबन्दीमा परेर वामदेवले बर्दियाली जनता र कार्यकर्ताका समस्या, गुनासा र पिरमर्का नै बुझ्न पाउनुभएन । न जनताले आफ्ना पीडा उहाँलाई सुनाउन नै पाए । जो वास्तविक मतदाता थिए र जसका पकेटमा दुईचार सय मत थिए, उनीहरूलाई साथमा लिएर हिँड्नु त कता उनीहरूसँग मत माग्नुपर्ने आवश्यकतासमेत बोध गरिएन ।
चुनावमा थैली बोकेका कमरेडहरूले वामदेव कमरेडको थैली त रित्याए, तर त्यो रित्तिएको थैली कहाँ भरियो थाहा भएन । चुनावमा खटिएका आफ्नै सोझा कार्यकर्ता भोकभोकै हिँडे । जसले खर्च गरे त्यो पनि आफ्नै पसिनाको कमाइ खर्च गरे । आफ्नो इन्धन खर्चेर, आफ्नै खल्तीबाट चिया खाजा खाएर, आफ्नै रिचार्ज कार्ड प्रयोग गरेर चुनावमा हिँडे । उनीहरूलाई खर्चप्रतिको त्यति मोह पनि थिएन । चुनावका लागि उनीहरूका न्यूनतम आवश्यकताहरू पनि परिपूर्ति गरिएन । तर, वामदेव कमरेडलाई यसको अलिकति हेक्कासमेत भएन । चुनावमा ‘उल्फाको धन फुपूको श्राद्ध’ गरियो । जसले परिणामलाई प्रत्युत्पादक बनायो ।
वामदेवजस्तो नेता शंकाको लाभ लिने कुराबाट सधैं सचेत हुनुपर्ने हो तर उहाँले जसलाई विश्वास गर्नुभयो र जसलाई अविश्वास गर्नुभयो, गर्नुभयो, सकियो । माओवादीका दुईचार र आफ्नै दुईचार कार्यकर्ता उहाँसँग दिनरात हिँडेपछि उहाँलाई अब चुनाव सजिलै जितिन्छ भन्ने आत्मविश्वास भयो । तिनै माओवादीका आममतदाताको मनोविज्ञान बुझ्ने आवश्यकता ठानिएन ।
२०४८ सालदेखि बर्दियाबाटै चुनाव लड्दै आउनुभएका वामदेवलाई यहाँको राजनीतिक चरित्र र यहाँका जनताको मनोविज्ञान थाहा थिएन कसरी भन्ने ? यसअघि पनि उहाँले यसै क्षेत्रबाट तीनपटक जित र दुईपटक हारको अनुभव गरिसक्नुभएको हो । वामदेवजस्तो नेताबाट यहाँका जनताले विकासको आकांक्षा राख्नु अस्वाभाविक थिएन । तर, वामदेवले आफ्नो कदअनुसारको बर्दियाली जनताको विकासको आकांक्षा पूरा गर्न सक्नुभएन । उहाँलाई त्यतातिर दृष्टि पु¥याउने सायद फुर्सद मिलेन । यसैलाई विपक्षीहरूले चुनावमा भजाए ।
यी त भए प्रमुख र तात्कालिक कारणहरू । चुनावी परिणामका कारण यति मात्र अवश्य छैनन् । लामो समयदेखिको वामदेव कमरेडको बर्दिया र बर्दियालीसँग सम्बन्ध छ । यो सम्बन्धका उतारचढाव वामदेव कमरेडलाई राम्रोसँग थाहा छ । त्यसैले उहाँले यी विषयहरूमा निर्मम आत्मसमीक्षा गर्नु जरुरी छ । आमजनताले नेताप्रति असन्तोष व्यक्त गर्ने भनेको यसरी नै हो । यसलाई लिएर वामदेव कमरेडले प्रतिशोधको भावना पाल्नु अर्को महाभूल हुनेछ ।