२५ मंसिर २०७६, बुधबार ०२:४१ बुधवार साप्ताहिक, नयाँबानेश्वर, काठमाण्डौं

हिन्दु देवताको शल्यक्रिया

क्रिस्टोफर कडबेलले भनेका थिए, ‘धर्म एक मिथ्या सूर्य हो, जो दिग्भ्रमित मानिसहरूको वरिपरि परिक्रमा गर्दछ ।’ हुन पनि, मानव जातिको उत्पत्तिकालदेखि नै धर्मको प्रभाव रहँदै आयो र बहुसंख्यक मानिसहरूलाई त्यही समयदेखि नै दिग्भ्रमित तुल्याउँदै आएका छन् । विभिन्न धर्मले विभिन्न खाले देवीदेवताहरूका निर्माण गरेर मनुष्यलाई ती देवताहरूप्रति झन्झन् आस्थावान् तुल्याउन बाध्य पारिरहेको छ । विभिन्न धर्महरूमा जस्तै हिन्दु धर्मप्रति आस्थावान् मानिसहरूले विभिन्न देवताहरूलाई पुज्दै, मान्दै आएका छन् । मूलतः हिन्दु धर्मले ब्रह्मा, विष्णु र महेश्वर (शिव) लाई प्रमुख देवताको मान्यता दिएको छ र संसारमा जति पनि हिन्दु धर्मावलम्बी छन्, तिनीहरूले यिनै तीन देवतालाई मान्दै आएका छन् ।
स्रष्टा रोहित दाहालले भने हिन्दु धर्मावलम्बीहरूले अति पुज्ने गरेका केही देवताहरूका यथार्थ खोतल्ने प्रयत्न गरेका छन् । उनको कृति ‘विष्णुका अवतार ः माक्र्सवादी विश्लेषण’मा विभिन्न देवताका शल्यक्रिया गरिएको छ । माक्र्सवादी चिन्तक÷लेखकहरूले लामो समययता हिन्दु धर्मका अनेक पक्षमाथि गहन र शोधपरक विश्लेषण गर्दै आएका छन् । सोही क्रममा विभिन्न देवताका वास्तविक रहस्य उतार्न पनि तल्लीन देखिएका छन् । दाहालको यो पुस्तक हिन्दु देवताहरूको चिरफार गर्ने कडीकै एक शृंखला हो ।
विष्णुको चामत्कारिक अवतारबारे विभिन्न ग्रन्थहरूमा अनेक कथा÷उपकथा रचिएका छन् । निर्जीव पदार्थहरूदेखि वनस्पतिहरूमा समेतमा विष्णुको छवि र उपस्थिति देख्ने र सोहीअनुरूप पूजा–आराधना गर्ने क्रम लामो समयदेखि चल्दै आएको छ । पीपलको रूखलाई विष्णु भगवान् सम्झेर जल चढाउने, पूजा–अर्चना गर्ने कार्य होस् वा निर्जीव ढुंगालाई विष्णुको प्रतिक मानेर पुज्ने कार्य होस्, धर्मप्रति आस्था राख्नेहरूले यस्ता कार्य नित्य रूपमा गर्दै आएका छन् । दाहालले भने विष्णुदेखि अरू भगवान्हरूका अवतारको वास्तविकतालाई माक्र्सवादी कोणबाट हेर्ने प्रयत्न गरेका छन् । उनले मत्स्य, कर्म, बराह, नृसिंह, वामन, परशुराम, राम, कृष्ण, बुद्ध, कल्की अवतारबारे मिहीन ढंगले केलाउन चाहेका छन् ।
पहिलो खण्डमा विष्णुलगायत देवताहरूका अवतार खोतल्ने क्रममा उनले लेखेका छन्, ‘कुनै समयमा जन्मिएको वा जन्माइएको अवतारका कथाहरू रच्दा ती अवतारहरूको अतिरञ्जित प्रशंसा गर्ने र उनीहरूलाई आश्चर्यजनक पात्रको रूपमा प्रस्तुत गराउने प्रयत्न पनि गरिएको पाइन्छ । आजको एक्काइसौं शताब्दीमा कतिपय बाबा र अन्यको अतिरञ्जित प्रचार हुन सक्छ भने त्यस बेलाका रचनाहरूमा त्यस्ता आश्चर्यजनक घटनाहरू समेटिनु कुनै अनौठो कुरा होइन ।’
दोस्रो खण्डमा भने ईश्वरको जन्म, आदिम साम्यवाद र ईश्वरको उत्पत्ति, दास प्रथा, सामन्तवादी व्यवस्थाकालमा राजा र धार्मिक गुरुहरूको चहलपहल, पुँजीवाद र ईश्वरको व्यापार, समाजवाद र ईश्वरको भौतिक मृत्युलगायतका विषय उठाइएका छन् । उत्पादन शक्ति र उत्पादन सम्बन्धहरूले नै सबै सामाजिक सम्बन्धहरूको चरित्र निर्धारण गर्दै आयो । देवताहरूका उत्पत्ति–कथा र त्यसले समाज र व्यक्तिमा छाडेको गहिरो प्रभावमा पनि उत्पादनशक्ति र उत्पादन सम्बन्धहरूको उल्लेख्य भूमिका रहेको छ । लेखकले यो पक्षलाई माक्र्सवादी चिन्तन प्रक्रियाबाट विश्लेषण गरेका छन् ।
निश्चय नै, अनेक देवीदेवताहरूको उत्पत्ति मानव जीवनको असुरक्षा र अनिश्चयका कारण हुन पुग्यो । जब मानिसहरू भय र डरले थिचिन्थे, त्यहाँ एउटा न एउटा देवताले जन्म लिन्थ्यो । ब्रह्मा, विष्णु र शिवजस्ता देवताहरूको जन्म पनि मानव भय, असुरक्षा र अनिश्चयकै परिणति हो । लेखक दाहालले यिनै कुरामा केन्द्रित रहेर देवताहरूको वास्तविकता खोतल्न चाहेका छन् ।
कृति ः विष्णुका अवतार ः माक्र्सवादी विश्लेषण
विधा ः लेख–सँगालो
लेखक ः रोहित दाहाल
प्रकाशक ः खेमनाथ खतिवडा
पृष्ठ ः ९०
मूल्य ः रु. २५०।–