१ पुष २०७७, बुधबार ०२:४७ बुधवार साप्ताहिक, नयाँबानेश्वर, काठमाण्डौं

समयको तेजिलो प्रतिविम्ब

भनिन्छ, साहित्यमा मुक्तकले चटनीको भूमिका निर्वाह गर्छ । चोटिलो र तिखर । काव्यको लघु–रुपजस्तै मानिने तर बेग्लै पहिचान बोकेको मुक्तक विधा नेपाली साहित्यमा लामो समयदेखि नै जम्दै आएको छ । तीसको दशकयता यो विधाले पृथक् पहिचान बनाउनुका साथै चर्चित हुने अवसर पनि पायो । मोफसलका पोखरा, धरानलगायत सहरमा कुनै समय टिकट काटेर मुक्तक सुन्ने चलन बढेपछि यसको लोकप्रियता झनै बढ्न पुग्यो ।

चालीसकै दशकदेखि मुक्तक लेखनमा समर्पित रहेका केही स्रष्टाको पंक्तिमा पर्छन्– चूडामणि नेपाल ‘अकिञ्चन’ । पछिल्लो समय उनले नयाँ मुक्तक–कृति ल्याएका छन्, ‘जूनको आँगनमा’ । यो उनको विषय–विविधताले भरिएको मुक्तक–सँगालो हो ।

साहित्यका अरू विधाजस्तै मुक्तक पनि आफ्नो भावना पोख्न मिल्ने उत्तम विधा हो । देश, समाज, राजनीति, आर्थिक, सांस्कृतिक सबै क्षेत्रका सकारात्मक–नकारात्मक पाटोलाई मुक्त भावमा व्यक्त गर्न सकिन्छ, यो विधामार्फत । अकिञ्चनले सुरुका केही मुक्तकमा देशप्रतिको अगाध स्नेह र आस्थालाई ब्युँझाउन चाहेका छन् । उनी लेख्छन्–

‘मरेर पनि, यो प्यारो देश नेपाल वरिपरि घुमिरहूँ
स्वर्ग त जान्न म, चौतर्फी नेपाल वरिपरि झुमिरहूँ
प्यासी आत्माले, रारा र फेवाको जल पिउन सकूँ
अधरले सुन्दर मकालु र सगरमाथा वरिपरि चुमिरहूँ’

हरेक मानिसको जीवन उतारचढावले भरिएका हुन्छन् । त्यस्ता उतारचढावलाई कसैले सहज रुपमा पार लगाउँछन्, कोही भने समस्याका झ्याङहरूमा नै अल्झिएर बस्छन् । तर, अकिञ्चन भने जीवनमा आइपर्ने समस्याहरूलाई सहकार्य, सद्भाव र सहयोगी मनहरूले नै निप्ट्याउनुपर्नेमा दृढ देखिन्छन् । लेख्छन् उनी–

‘जूनको आँगनमा अब एउटा दरबार बनाउनुपर्छ
ताराहरू जडेर छानामा अब घरबार बनाउनुपर्छ
इन्द्रेनीको भ¥याङ बनाउँदै छु माथिसम्म चढ्न
तिमी र म मिलेर एउटा बेग्लै संसार बनाउनुपर्छ ।’

राष्ट्र र राष्ट्रियताप्रतिको प्रेम हरेक नागरिकभित्र सल्बलाइरहेका हुन्छन्, सदैव । चाहे सीमा मिचिँदा होस् वा आफ्नो भूमिमाथि छिमेकी देशले आधिपत्य जमाउँदा होस् । यस्तो विषय एउटा सामान्य नागरिकको मन–मस्तिष्क बिथोल्न पर्याप्त हुन्छ भने एउटा सजग नागरिकलाई त नहुने प्रश्नै भएन । उनलाई पनि लिपुलेक कताकता दुखेको बोध हुन्छ र भन्छन्, ‘सहिद भई बरु यतै कतै, त्यो लिपु लेखकमा ढल्न पाए हुन्थ्यो ।’ लिपु लेक मात्रै होइन, सुस्ता, कालापानी र लिम्पियाधुराका व्यथा पनि उनका सिर्जनामा व्याप्त देखिन्छन् ।

राष्ट्रिय भावनाले भरिपूर्ण सिर्जनाहरूका साथै राजनीतिमा मौलाइरहेको विसंगतिप्रति पनि उनी औंला उठाउन छाड्दैनन् । त्यसो त राजनीतिलगायत हरेक क्षेत्रमा चाकडी, चाप्लुसी, नातावादका वनमाराहरू झाँगिएका छन् । त्यसलाई उखेलेर फ्याँक्नुभन्दा गोडमेल गर्नेहरूकै बाक्लो जमात छ । उनी कटाक्ष–भाव व्यक्त गर्दै लेख्छन्–

‘तैंले मलाई हजुर हजुर भन्नुपथ्र्यो
ए लाटा, अलिअलि माल गन्नुपथ्र्यो
अष्टाबक्रझैं बाङ्गिने नाथे कहाँको
माथि पुग्नलाई यति धेरै कन्नुपथ्र्यो ?’

मूलतः अकिञ्चनका सिर्जनाहरूले राष्ट्रप्रति अपार प्रेम, राजनीतिक क्षेत्रमा व्याप्त विकृतिजन्य पक्षहरूको पर्दाफास, चाकडी र चाप्लुसीले थिल्थिलो तुल्याएको समाज र चरित्रप्रति तिखो कटाक्ष गरेका छन् । उनका मुक्तकहरू हामी बाँचेको समय र समाजको तेजिलो प्रतिविम्ब हो ।

कृति ः जूनको आँगनमा
विधा ः मुक्तक
मुक्तककार ः चूडामणि नेपाल ‘अकिञ्चन’
प्रकाशक ः प्रतिभा पुरस्कार प्रतिष्ठान
पृष्ठ ः ९०
मूल्य ः २५०।–