२९ फाल्गुन २०७५, बुधबार १३:०४ बुधवार साप्ताहिक, नयाँबानेश्वर, काठमाण्डौं

त्रियुगा नगरपालिका देशकै ‘नमुना’ सहर बनाउने प्रतिबद्धता

उदयपुर जिल्लाको सदरमुकाम (गाईघाट) त्रियुगा नगरपालिका देशकै सबैभन्दा धेरै क्षेत्रफलमा अवस्थित छ । पूर्वमा चौदण्डी नगरपालिका अर्थात् सप्तकोसी, पश्चिममा चुरेपहाड र सप्तरीको सीमा, उत्तरमा महाभारत पहाड र दक्षिणमा, चुरे पहाड र सप्तरीको कोसीमा लुकामारी गर्दै, समृद्धि र पूर्वाधार विकासको बाटोमा देशकै नमुना सहर बन्ने र बनाउने कार्यक्रमहरू भइरहेका छन् । विकास निर्माणका करिब १६ वटा शीर्षकहरूमा आर्थिक वर्ष २०७४÷७५ मा छुट्ट्याइएको बजेटमा कुल बजेट ९३ करोड ३२ लाख ८४ हजार १९५ मध्ये, ८५ करोड ४८ लाख ७४ हजार ४५८ कुल बजेटबाट खर्च भई, ७ करोड ८४ लाख ९ हजार ७३७ बाँकी बजेट रहेको देखिन्छ ।
पृष्ठभूमि
नेपाल सरकारले स्थानीय तहको पुनः संरचनापश्चात् स्थानीय निकायहरू, स्थानीय सरकारमा रूपान्तरित भएका छन् । संविधान प्रदत्त अधिकारबमोजिम स्थानीय सरकार सञ्चालन ऐन, २०७४ ले तिनको जिम्मेवारी र कार्य प्रणाली सुनिश्चितसमेत गरेको छ । नेपाल सरकारले सबै क्षेत्रलाई सहरीकरण बनाउने उद्देश्य लिएको अवस्थामा, विभिन्न दलहरूको समयसम्मको विवाद र मतभेद पश्चात् दोस्रो पटक, २०५३ साल चैत २६ गते पहिलो घोषणा भई त्रियुगा नगरपालिकाको स्थापना भएको हो ।
ऐनमा सबै स्थानीय तहले आफ्नो अधिकार क्षेत्रका विषयमा आवधिक, वार्षिक र रणनीतिगत विषयमा मध्यकालीन तथा दीर्घकालीन विकास योजनाहरू बनाई लागू गर्नुपर्ने व्यवस्था रहेको छ । त्यहि व्यवस्था अनुसार त्रियुगा नगरपालिकाको मध्यकालीन आवधिक नगर विकास योजना (आनवियो) तर्जुमा गरिएको हो ।
त्यसै क्रममा स्थानीय तहको कार्य जिम्मेवारीसम्बन्धी संवैधानिक एवं कानुनी व्यवस्थालाई ध्यानमा राखिएको छ । आवश्यकता, सम्भावना र क्षमतालाई दृष्टिगत गरिएको छ । सहभागितामूलक, समावेशी प्रक्रिया अपनाइएको छ । प्रस्तुत आवधिक नगर विकास योजनालाई मार्ग दर्शक योजना (इन्डिकेटिभ प्लान) का रूपमा तयार समेत गरिएको छ ।

यस त्रियुगा नगरपालिकाको विभिन्न आन्तरिक स्रोतका आय विवरणहरू यसप्रकार छन्र ः
– आव २०७२÷७३ को अनुमानित १ करोड ३७ लाख ३४ हजार रुपैयाँ आय रहेको छ ।
– आव २०७२÷७३ को यथार्थ आय १ करोड ५६ लाख ६६ हजार ३९० रुपैयाँ रहेको छ ।
– आव २०७३÷७४ को अनुमानित आय १ करोड ५० लाख २७ हजार रुपैयाँ रहेको छ ।
– आव २०७३÷७४ को यथार्थ आय १ करोड ८७ लाख ७८ हजार २३३ रुपैयाँ रहेको छ ।
– आव २०७४÷७५ को अनुमानित आय, २ करोड १७ लाख ६४ हजार ५०० रुपैयाँ रहेको छ ।
– आव २०७४÷७५ को यथार्थ आय जम्मा २ करोड ५६ लाख २० हजार ३८१ रुपैयाँ रहेको नगरपालिकाको तथ्यांकले जनाएको छ ।
त्रियुगा नगरपालिकाको लक्ष्य र उद्देश्य
– स्थानीय सरकार सञ्चालन ऐन, २०७४ को दफा २४ बमोजिम स्थानीय आवश्यकता र प्राथमिकताका आधारमा आवधिक नगर विकास योजना तर्जुमा गर्ने ।
– यस आवधिक नगर विकास योजनालाई व्यवहारमा उतार्न कार्य योजना र अनुगमन सूचकहरूसमेत निर्धारण गरी तदनुसार कार्यान्वयन खाका तयार गर्ने ।
– निर्धारित लक्ष्य र उद्देश्यहरू हासिल गर्न उचित रणनीति, प्रमुख कार्यक्रम क्षेत्र पहिचान गरी, वार्षिक योजना प्रक्रियामा आबद्ध गर्ने ।
– भविष्यमा क्षेत्रगत रणनीति योजना सेक्टरल विकास प्राथमिकता प्राप्त कार्यक्रमहरू तर्जुमा गर्न मार्ग निर्देशन गर्ने ।
– समष्टिगत र विषय क्षेत्रगत रूपमा प्राथमिकता प्राप्त योजना र क्रियाकलापमा लगानी सुरक्षित गर्न मध्यकालीन खर्च संरचना मेडियम टर्म एक्सपेन्डिचर फ्रेमवर्क तयार गरी लागू गर्न आधार दस्तावेज हुने ।
– विकास साझेदार तथा निजी क्षेत्रको लगानी र स्रोत परिचालन गर्न आधार दस्तावेज हुने ।

नगरपालिकाको दीर्घकालीन सोच, थप समष्टिगत लक्ष्य
दीर्घकालीन सोच ‘भिजन’
– नगरपालिकाले दीर्घकालीन सोंच, स्वस्थ, शिक्षित, उद्यमशील, हाम्रो सहर, समुन्नत, समावेशी, समृद्ध त्रियुगानगर ।
थप समष्टिगत लक्ष्य
– यस नगरको समष्टिगत लक्ष्य सुशासनलाई आत्मसात् गर्दै आर्थिक क्षेत्र विस्तार गुणस्तरीय र प्रविधियुक्त शिक्षा, प्रभावकारी सामाजिक सेवा, वातावरणमैत्री पूर्वाधार, समावेशी, सन्तुलित तथा दिगो विकासद्वारा रोजगारीका अवसर सिर्जनाबाट, नगरवासीको जीवनस्तर गुणात्मक सुधार हुनेछ ।
सामाजिक क्षेत्र विकास कार्यक्रम
– प्रविधिमैत्री, प्राविधिक तथा व्यवसायमुखी, गुणस्तरीय शिक्षा, सर्वसुलभ आधारभूत स्वास्थ्य सेवा एवं पोषण, यूवा परिचालन, रोजगारी तथा खेलकुद विकास, स्वच्छ खानेपानी तथा सरसफाइ, लैंगिक समानता, समावेशिता र सशक्तीकरणबाट नगरवासीलाई, आधारभूत, सामाजिक सेवा, संरक्षण र सुरक्षा सुनिश्चित गरी सभ्य समतामूलक र समुन्नत समाज हुने ।
यस नगरपालिकाले प्राप्त गरेका उपलब्धिमूलक कार्यक्रमहरू ः
– नयाँ संरचनाअनुसार संस्थागत संरचना तयार गरी क्रियाशील रहेको छ ।
– सहभागितात्मक योजना तर्जुमा प्रक्रिया संस्थागत हुन थालेको छ ।
– २९ वटा ऐननियम निर्देशिका (कानुन) पारित गरी कार्यान्वयनमा रहेको छ ।
– नगरको प्रोफाइल तयार भएको छ ।
– त्रियुगा नगरको नगर आवधिक योजना तयार गरी कार्यान्वयन भइसकेको छ । यसले वार्षिक योजना तर्जुमा गर्न मार्गदर्शन स्पष्ट गरेको छ ।
– नगर यातायात गुरु योजना तयार भएको छ ।
– सहरी विकास मन्त्रालय र विश्व बैंकको सहयोगमा निर्माण हुने परियोजनाहरूको (सडक संग्रहालय र बसपार्क जस्ता पूर्वाधार) पहिचान भई प्रारम्भिक सम्भाव्यता अध्ययन भइरहेको छ ।
– अस्पताल सुधार योजना अनुसार सुधारका कार्यहरू भई रहेको छ ।

यस नगरपालिकामा देखिएका चुनौती
– गत वर्ष लामो समयसम्म चुनाव तथा आचारसंहिता जारी भएको कारण योजना समयमा नै सम्झौता गर्न कार्यान्वयन गर्न र सम्पन्न गर्न सकिएन ।
– अत्यधिक योजना संख्या भएको कारण सघन अनुगमन गर्न कठिनाइ छ ।
– ठूलो नगर गौरवका आयोजनाहरूको सम्भाव्यता अध्ययन नभएको कारण बजेट विनियोजन गरी कार्यान्वयन गर्न कठिनाइ छ ।
– प्रदेश कानुनले अभावमा कतिपय राजस्व संकलन र वितरणमा समस्या छ ।
– न्यून राजस्व संकलन ।
– फोहोरमैला व्यवस्थापनको पूर्वाधार तयार नहुनु ।
– फोहोरमैला विसर्जनमा नागरिक चेतना कमी हुनु ।
– नदीजन्य पदार्थको दिगो उपयोग तथा व्यवस्थापन गर्नु ।
– संविधानमा उल्लेख भएअनुसार अधिकार कार्यान्वयन गर्न कानुन नभएको ।

त्रियुगा नगरपालिकाका १६ वडामध्ये वडा ५ मा झन्डै ७ हजार जनसंख्या रहेको छ । त्यस वडाको भौगोलिक क्षेत्रको अति नै विकट क्षेत्रमा ५० प्रतिशत भू–भाग जंगल र साना, ठूला खहरे, खोलाहरूले ओगटेको देखिन्छ । त्यस वडामा हामीले पूर्वाधार विकासका विषयमा सोधपुछ गर्दा, नवनिर्वाचित धैर्यशील एवं कर्मठ युवा नेता तथा अध्यक्ष उद्धवकुमार थापा भन्छन्, हामीलाई यस वडामा सबै खर्चका लागि जम्मा १ करोड बजेट मात्र विनियोजन गरेको छ । त्यस बजेटले सामान्य कामबाहेक, जनताले चाहेको र अपेक्षा गरेअनुसारका महŒवपूर्ण काम भने सम्भव नै देखिँदैन । यसका अगाडि र पछाडि समस्या र चुनौतीहरू मात्र देखिन्छन् । वडाध्यक्ष उद्धवकुमार थापा सामाजिक र सार्वजनिक विकास निर्माणका काममा, राजनीति पार्टीभन्दा माथि उठेर, स्वविवेकले प्रतिबद्ध भई काम गर्ने बताउँछन् । यो वडा साबिकका दुईवटा वडा मिलेर एउटा बनेको छ ।